OKUL MÜZİK EĞİTİMİNDE KULLANILAN MÜZİKLER
Çocukların eğitiminde kullanılabilecek müziklerin türlerini şöyle sıralayabiliriz;
1- Tekerlemeler
2- Sayışmacalar
3- Ninniler
4- Türküler
5- Şarkılar
- Aktarma Şarkılar
- Öykünme Şarkılar
- Türk Okul Şarkıları
TEKERLEMELER
Ses ve sözcük benzerliğinden yararlanılarak oluşturulan yarı anlamlı, yarı anlamsız hoş söyleyişli cümleciklere ya da sözlere tekerleme denir. Tekerlemeler çocukların küçük yaştan itibaren hayatlarına giren anonim halk şiiri ürünleridir. Bu türün başlıca özelliği, herhangi bir ana konudan yoksun oluşudur. Tekerlemeler, uyaklarla elde edilen ses oyunlarıyla ve çağrışımlarıyla birbirine bağlanmış, belirli bir şiir düzenine uydurulmuş, birbirini tutmayan birtakım hayal ve düşüncelerin sıralanmasından meydana gelmişlerdir.
Tekerlemeler çocukların müziksel gelişimlerinde ve eğitimlerinde önemli bir yere sahiptir. Çocuklar tekerlemeler ile oynar, bazı kurallar öğrenir, diğer çocuklarla bir araya gelerek toplumsal yaşantıya katılır ve dolayısıyla sosyalleşirler. Tekerlemelerde yer alan söz ve müzik kalıplarının yinelenmesi yoluyla dil gelişimine, bellek ve anımsama yetilerinin gelişimine katkıda bulunur.
1., 2. ve 3. sınıfta sadece müzik dersinde değil, çocuğun sıkıldığı her anda sınıf içinde ya da dışında tekerlemelerden yararlanılabilir.
Tekerlemelerin çalıştırılması ve seslendirilmesi üzerine açıklama;
1- Tekerlemeler ses yüksekliği olmaksızın, sözün ritmiyle konuşur gibi, önce yavaş bir tempoda başlanarak ve yinelendikçe giderek çabuklaşarak söylenmeli. Sözcüklerin doğru ve düzgün söylenmesine ve açık, anlaşılır olmasına özen göstermeli.
2- Aynı çalışma herhangi bir ses yüksekliğinde uygulanmalı,
3- Tekerleme ezgisiyle birlikte, yine yavaştan başlanarak, çabuğa doğru yinelenerek söylenmeli,
4- Kanon olarak düzenlenmiş tekerlemeler, uygun bir tempoda son olarak kanon şeklinde söylenmelidir.
5- Tekerlemeler eğer bir dinletide seslendirilecekler, yalnız ezgili olarak yavaştan çabuğa doğru birkaç kez yinelenerek söylenmelidir. (Tekerlemeler çok kısa süreli, küçük parçalar olduklarından, birkaç tekerleme arka arkaya da söylenebilir.
Tekerleme örneklerinden bazıları;
- Kırk kartal kırkının da kanadı kırık kartal,
- Bir berber bir berbere
Gel birader seninle beraber
Bir berber dükkânı açalım demiş
Çatalcada topal çoban çatal yapar çatal satar,
Bilmem parası var mı da çatal sapan yapar satar,
Bilmem parası yok mu da çatal sapan yapar satar,
Komşu komşu hu hu
Oğlun geldi mi?
Geldi
Ne getirdi?
İncik, boncuk
Kime, kime?
Sana bana
Başka kime?
Kara kediye
Kara kedi nerede?
Ağaca çıktı
Ağaç nerede?
Balta kesti
Balta nerede?
Suya düştü
Su nerede?
İnek içti
İnek nerede?
Dağa kaçtı
Dağ nerede?
Yandı bitti kül oldu!…
SAYIŞMACALAR
Sayışmacalar, çocukların oynadıkları oyunlarda ebe seçmek için yararlandıkları, uyaklı, uyumlu söz kalıplarıdır. Çoğunlukla oyundan önce söylenir. Sayışmacanın iki türlü kullanımı vardır;
- Sayışmaca bir kez söylenir, son kelime ya da son hece kimin üzerinde kalırsa o, ebe olur.
- Sayışmaca, oyuncu sayısından bir eksik sayıda tekrarlanır, son kelime ya da son hecenin gösterdiği oyuncu kurtulur, kurtulamayan en son oyuncu ebe olur.
Sayımacalar, oyunu canlı kılmak, oyuna katılanların heyecanını tazelemek ve belirli bir kurguya uyularak oynanan oyunların niteliğini güçlendirmek için yapılır. Çocukların söyledikleri sayışmaca örneklerinden bazıları;
Oooooo,
Portakalı soydum,
Başucuma koydum,
Ben bir yalan uydurdum,
Duma duma dum
Kırmızı mum
Git komşunun damına kon
Sarı limon
Çin çin çikolata
Hani bana limonata
Limonata bitti
Hanım kız gitti
Nereye gitti?
İstanbula gitti
İstanbul’da ne yapacak?
Terlik pabuç alacak
Terlik pabuç ne yapacak?
Şıngır mıngır giyecek
Oooo piti piti
Karamela sepeti
Terazi lastik jimnastik
Dersimiz matematik
Öğretmenimiz otomatik
NİNNİLER
Ninniler, anonim halk şiiri ürünleridir. Ulusların halk müziği yazınlığında önemli bir yere sahiptir. Türk halk müziğinde de derlenmiş ya da derlenmemiş birçok ninni bulunmaktadır.
Çocuklar için en önemli müziksellik, ninnilerle pekişir. Bu nedenle çocukların eğitimindeki rolü büyüktür. Çocuk ilk müzik zevkini anne kucağında ninnilerden alır.
Batılı birçok bestecinin (Scuhuber, Scuhumann, Brahms, vb.) ve çağdaş Türk müziği bestecilerinin (Adnan Saygun, Muammer Sun, vb.) ninni türünde yazdıkları eserleri vardır.
TÜRKÜLER
Türkü, çeşitli ezgilerle söylenen, bir anonim halk şiiri biçimidir. Ancak, söyleyeni belli, kişisel halk şiiri biçimleri arasına giren türküler de vardır. Türkü, her iki bölüme de girdiğinden halk edebiyatının en zengin alanıdır.
Her ulusun kendi halk müziği olduğu gibi, Türk ulusunun da kendine özgü halk müziği ve bunun içinde halk türküleri vardır. Ülkemizdeki halk müzikleri yerel ve bölgesel özellikler taşır. Kendine özgü ritimleri, sesleri, ses dizelerini kullanış tarzları ve yapılarıyla müzikler, Karadeniz Bölgesi Müziği, Ege Bölgesi Müziği, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Müziği, vb. nitelemelerle adlandırılırlar.
Halk türküleri içinde sözleri, ritimsel ve ezgisel yapısı çocuklar için uygun olan örnekler, çocukların eğitiminde kullanılabilirler. Halk türküleri, sözleriyle, ezgisiyle, taşıdığı geleneksel değerler ve ulusal duyarlılıkla, çocuğun müzik eğitiminde olduğu gibi ulusal benlik eğitiminde de son derece yararlı ve etkin bir eğitim aracıdır.
Müzik eğitiminde kullanılması gereken materyallerin en önemlisini türkülerimiz oluşturmalıdır. Ulusaldan evrensele ulaşımın akılcılığı da bunu gerektirir. Çocuğa ve onun doğasına uygun halk ezgilerimiz, mutlaka etkinliklere katılmalıdır.
ŞARKILAR
Sözleri ve ezgileriyle çocuklar için yaratılmış olan şarkılara çocuk şarkıları denir. Çocuk şarkıları, çocuklarda, müziğe karşı ilgi ve sevgi oluşturmada, onlara iyi bir müzik zevki vererek müzik dinleme, müzik yapma gereksinimi uyandırmada, bireysel, toplumsal ve ulusal duyguları güçlendirmede etkili rol oynarlar. Çocuk şarkıları, okul müzik eğitimini amaçlarına ulaştırmada önemli araçlardan biridir. Bu nedenle çocuk şarkıları, gerek sözleriyle ve gerekse ezgisiyle çocuğun yaşına, psikolojisine ve beğenisine uygun sanatsal ve eğitsel nitelik taşımalıdır. Bu nedenle çocuk şarkıları,
- Ezgisel olarak; kolay, özgün ve akılda kalıcı,
- Sözsel olarak; çocuklara yönelik, ilgi çekici, güncel, eğlendirici, düşündürücü ve eğitici,
- Söz ve söz uyumu bakımından; kusursuz,
- Ritimsel ve ezgisel bakımdan; devinimde bulunmaya ve canlandırmaya uygun,
- İlk ve orta öğretim programlarında yer alan konuların işlenmesinde ve istenilen davranışların kazandırılmasında kolaylık sağlayıcı özellikler taşımalıdır.
Yukarıdaki özellikleri taşıyan okul şarkıları üç ana başlık altında sınıflandırılmışlardır.
Aktarma Şarkılar:
Aktarma şarkılar, komşu ya da başka ülkelerin halk, çocuk ya da eğitsel müziklerine Türkçe söz yazılarak ya da o ülkenin dilinde söyletilen ezgilerden oluşur. Bu yolla yabancı bir ezgi, okul müziği dağarcığına kazandırılmış olur. Aktarma şarkıların ezgileri çoğunlukla Alman, Fransız, İngiliz, İtalyan, İsveç, vb., bazı Avrupa ülkelerinin halk müziği ya da okul müziği ezgileri arasından alınmaktadır.
İlköğretim 3. Dervre (6., 7., 8. Sınıflar) Müzik kitaplarından aktarma şarkı örnekleri şunlardır; Gu-guk, Bahar, Neş’eli Ol, Dostluk, Ay, Akşam, Kotram, Hayat Ne Güzel, Güneş, Gençlik ve Müzik, İzci Marşı, Kışa Veda, Ne Güzel Bahar, Dağlar, vb.
Ortaöğretim (Lise 1,2,3) Müzik kitaplarından aktarma şarkı örneklerinden bazıları ise şunlardır; Günaydın, Bir Masal Gibi, Müzik, Mayıs, Kış, Yurda Veda, Sabah, Müzisyenler, Yaban Gülü, Ömür De Çiçek Gibi, Ormana Veda, Lavanta Çiçeği, Yalvarış vb.
Öykünme (Taklit) Şarkılar:
Batı müziğinin majör-minör dizileri ve ölçüleri içinde, batılı toplumların estetik anlayışına ve beğenisine özenilerek Türk besteciler tarafından yapılmış, fakat yapısıyla ve özüyle Türk halkına yabancı olan şarkılardır. Öykünme (taklit) şarkılar da aktarmalar gibi bize ve müziğimize pek yakın olmayan türlerdir. Okullarda öğrettiğimiz, yaratıcısı Türk olan, majör-minör tonlarındaki bütün ezgiler buna örnektir.
İstiklal Merşımız başta olmak üzere incelediğimiz kitaplardaki öykünme şarkılara örnek verelim. İlköğretim 3. Devre (6., 7., 8., sınıflar) Müzik kitaplarından, Uyan, Postacı, Leylekler, Türk’üm, Akdeniz kıyılarında, Kuşlar, Derecik, Akşam, Dere, Bayrak, Kırlara Doğru vb.
Ortaöğretim (Lise 1, 2, 3) Müzik kitaplarından öykünme şarkı örnekleri ise şöyle sıralanabilir; Dumlupınar, Gençlik, Anadolu, Sınıra Koş, Eski Köprü, Vatan Marşı, Ankara Marşı, Yüzüncü Yıl, Onuncu Yıl Marşları, Atatürk Marşları, vb.
Türk Okul Şarkıları:
Türk Bestecilerinin yarattığı kaynağını halk müziğimizden alan okul şarkılarına “Türk Okul Şarkıları” denir. Bunlar Türk müziği dizileri ve ölçüleri içinde yapılmış, halkımızın beğenisine uygun, onu geliştirici, yapısını ve özünü halk müziğimizden alan fakat özenti ve öykünme olmayan Türk Milletine yabancı düşmeyen özgün yaratmalardır.
Bu türde şarkı besteleyen bestecilerimizin başında Cenan Akın, Muammer Sun, Erdoğan Okyay, Saip Egüz, Yalçın Tura, Sefai Acar gelmektedir.
İlköğretim 3. Devre (6., 7., 8. Sınıflar) müzik kitaplarından Türk okul şarkılarına örnekleri sıralayalım; Köyümüz, Dağlar, Halay, Ninni, Yel değirmeni, Yaz, Pınar, Çoban, Memiş, Ilgaz, Ağacı kıskanırım, vb.
Ortaöğretim (Lise 1, 2, 3) Müzik kitaplarından Türk okul şarkılarına örneklerden bazıları ise şunlardır; Pınar, Gurbet, Köy Kızları, Dağlar, Türkülerim, vb.
Kaynak: Özel Öğretim Yöntemleri Dersi, Prof. Dr. Sibel Çoban, 2014 İstanbul
