CEMAL REŞİD REY
(1904-1985)
Çoksesli bestecilerin öncülerinden olan Rey, aynı zamanda bir orkestra şefi, piyanist ve öğretmen olarak da hizmet vermiştir. İstanbul Şehir Orkestrası’nın kurucusudur. Babası Osmanlı İmparatorluğunun önemli bir diplomat ve yazarıdır. Babasının görevli bulunduğu Kudüs’te 25 Eylül 1904 tarihinde dünyaya gelir. Cemal Reşid Rey çok küçük yaşta müzik yeteneğini belli eder. İlk derslerini annesinden alır ve daha sekiz yaşındayken bir vals besteler. 1913’te ailece Paris’e yerleşirler. Cemal Reşid burada Marguerite Long’dan özel piyano dersleri alır. Birinci dünya savaşı sırasında Cenevre’de yaşar ve bu kentin konservatuvarına devam eder. 1920’de yine Paris’e döner. Long’dan aldığı piyano derslerinin yanısıra Raul Laparra ile kompozisyon, Gabriel Faure ile müzik estetiği ve Henry Defosse ile orkestra şefliği çalışır. 1923’te Türkiye’de Cumhuriyet ilan edilince Rey yurda dönerek İstanbul konservatuvarında ders vermeye başlar. Bu arada Şehir Orkestrası’nı kurar. 1938’den Ankara ve İstanbul radyolarında Batı Müziği Bölümü şefliği yapar, “Piyano Dünyasında Gezintiler” programını hazırlayıp sunar. 1949-60 yılları arasında dünyanın çeşitli sanat merkezlerinde orkestralar yönetir.
Cemal Reşit Rey’in besteleri dört dönemde ele alınabilir: İlk dönem, Fransız şarkılarıyla doludur. 1926’dan sonra Türk halk ezgilerini kullanmaya başlar. 1931’den 1950’ye kadar müziğinde mistik bir atmosfer yaratır. 1950’den sonrası kendi fantezi dünyası içindeki çalışmalarını, büyük çaplı senfonilerini yazdığı, Doğu ve Batı müzik kurallarını içine işlediği dönemdir. Tüm eserleri modal yapıda, tonal ve melodiktir. Ağabeyi Ekrem Reşid Rey ile halkı çoksesliliğe alıştırmak için operetler ve revüler yazmışlardır. Lüküs Hayat bunların en ünlüsüdür. Cumhuriyet’in Onuncu Yıl Marşı da Cemal Reşid Rey’in bestesidir. 1981’de Devlet sanatçısı olan Rey, 7 Ekim 1985 tarihinde, 81 yaşındaki ölümüne dek İstanbul Mimar Sinan Üniversitesi Konservatuvarı’nda kompozisyon dersleri vermiştir.
Enstantaneler, İstanbul’un değişik köşelerinde çekilmiş fotoğraflar gibi ele alınmış minyatür yapıda parçalardır. Balıkçılar Ağ Çekiyor, Kör Dilenci Kadın, Eyüp Güvercinleri, Boş Camii Avlusu ve Bayram adlı bölümlerden oluşur. Her biri kendi içinde ayrı bir gizem ve coşku taşır. İkinci bölüm (Allegroo) neşeli ve canlı bir yapıdadır.
REY’İN BAŞLICA YAPITLARI
Opera: Çelebi
Operet: Üç Saat (1932); Lüküs Hayat (1933); Deli Dolu (1934); Saz ve Caz (1935); Maskara (1936/; Hava Civa (1937); Yaygara 70 (1969);
Orkestra Yapıtları: Enstantaneler (1931); Türk Sahneleri (1928); Pysages de Soleil (1931); Senfoni No.1 (1941); Çağrılış Senfonik Şiiri (1953); Fatih Senfonik Şiiri (1953); Katibim Çeşitlemeleri (piyano ve orkestra) (1961); Senfonik Konçerto (1963); Sonfoni no.2 (1969); Türkiye Senfonik Şiiri; Ellinci Yıla Giriş (1973)
Konçertolar: Kromatik Konçerto (piyano) (1933); Keman Konçertosu (1939); Piyano Konçertosu (1946); Gitar Konçertosu-Kâtibim Çeşitlemelerinin uyarlanması (1978). Introduction ve Dans-çello ve orkestra için (1928); Konsertant parçalar-çello ve orkestra için (1967).
Oda Müziği: İki piyano için Sonat (1924); Üfleme Çalgılar Beşlisi (1932); Yaylı Sazlar Kuvarteti (1935); Kuvartet (1939); Sextour (1939); Sazların Sohbeti (1957); İki piyano için 12 Prelüd ve Füg (1969).
Şan ve Orkestra İçin: Anadolu Türküleri (1926); Mystique (1938); Vokaliz Fantezi (1980).
Piyano: Scénes Turques (1928); Paysages de Soleil (1931); Sonat (1956); Hatıradan İbaret Kalmış Şehirde Gezintiler (1941); Fantezi (1928).
Şan ve piyano için şarkılar; Koro için halk türküleri; marşlar; film, tiyatro ve radyo oyunu müzikleri.
Kaynak: Zaman İçinde Müzik, Başlangıcından Günümüze Örneklerle Batı Müziğinin Evrimi/ Evin İlyasoğlu / Yapı Kredi Yayınları 1994
