Türk Halk Müziğinde Ağızlar | Müzik Öğretmenleri Sitesi

Geleneksel Halk Müziğimizi, diğer ulusların halk müziklerinden ayıran bir başka önemli unsur da dildir. Dilin şivedeki söyleyiş değişiklikleriyle oluşmuş küçük kollarına ağız denir. Lehçe: Bir dilin tarihi, siyasi sebeplerden dolayı ses, yapı v söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu,

Şive: Söyleyiş özelliği Ağız. Ağız kavramı şive ile eşdeğer görülür.

Uzun Hava Türlerinde Ağız Özellikleri

a) Hoyratlar ve Doğu –Güney Doğu Anadolu Ağızlar

Hoyrat, Doğu Güneydoğu Anadolu’da; Erzurum, Erzincan, Diyarbakır, Elazığ, Şanlıurfa ve Irak Türklerinin yaşadığı Kerkük’te çok yaygın olan uzun hava türüdür.

b) Gurbet Havaları ve Ege Ağzı

Ege bölgesine has uzun hava türlerinin genel adı “gurbet havaları”dır. Gurbet, sıla özlemi, ayrılık gibi konuları işleyen bu türe, özellikle Teke Yöresi diye anılan bölgede rastlanır. Konuşma dili Ege ve Akdeniz bölgelerinin özelliğini göstermekle beraber, Burdurun da kendine özgü bir konuşma uslubu vardır.

Örnek

Adını da sevdiğim Avşar beyleri

Size de bir vezirlik yakışıp duru

Topla dizgini tanı kendini

Karşında düşmanlar bakışıp duru.

c) Bozlaklar ve Orta Anadolu Ağızları

İç Anadolu ve Güney Anadolu Toroslar’da yaygın olan ve Avşar, Türkmen oymaklarına ait olduğu bilinen bu türe verilen ad, ses vermek ve bağırmak anlamına gelen bozlamak kelimesinden gelmektedir. Bozlaklar Avşar ve Türkmen ağzıyla seslendirilirler.

Örnek ( Kırşehir-Neşet Ertaş)

Aman ak ellerin sala sala yar

Nasıl getireyim seni ele ben

Ben bir şahin olsam bir Balaban

Taksam çırnağıma gitsem çöle ben

d) Mayalar ve Harput Ağzı

Mayalar doğu ve güneydoğu Anadolu’da yaygın olan bir uzun hava türüdür. Özellikle Erzurum, Harput, Eğin, Sivas, Diyarbakır, Erzincan’da mayalara rastlanılmaktadır.

Örnek (Elazığ-Cıgalı Maya)

Ah balan, süsen açmış sümbül açmaz gül ağlar

Ah yavru,gül dalına bülbül konmuş ah ey zar ağlar

Ah yavru, benim gönlüm melül mahzun ey kan ağlar

Ah, gülü neden cananımdan ayırdı

Hele hele yar yar yarey

Canan yar ey yar ah ey

Gülüm neni neni neni vay

Cananımdan ah ah eh ayrıldım

e) Barak Havaları ve Antep Barak Ağzı

Barak Türkmenlerine özgü bir uzun hava türüdür. Barak Türkmen köyleri Gaziantep Oğuzeli ilçesi ile Ş.Urfa’nın Akçakale ilçesi arasındadır. Özel uslup ve tavır özelliği arz eder. Kelimeleri peşpeşe, süratli okunarak ezgi üzerinde uzun ve devamlı gırtlak titreşimi ile tiz perdelerde fazlaca gezinti yapılır.

Örnek(Gaziantep)

Aman, evinin önünde oturmuş gine yetmiyesice de benim yoluma bakar

Aman, senin de bakışın da gine şu Antep’i yakar

Al yanak üstünde de gine yetmiyesice baharın gülleri kokar

Vallah, gine yıktun yuvamı da gençliğine doymayasasın oy oy

Elbeyli(İlbeyli) ağzı olarak anılan ağza yine Gaziantep yöresine yerleşen Türk boyuna ait ağızları ifade etmektedir.

f) Malatya Arguvan Ağzı

Malatya iline bağlı Arguvan ilçesi ve bu ilçeye bağlı bazı köylerde icra edilen yöresel bir ağızdır bu ezgilere Bağlama sazı ve tezenesiz çalım şekli olan pençe yada şelpe adı verilen teknikle icra edilir. Konuları sevda, gurbet, ölüm, ayrılık, hasret yoksullukturç

Örnek:

Bir gün bu dünyadan göçüp gidersem

Boşa gider göz yaşların ağlama

Yok, olur benliğim çürürse beden

Boşa gider göz yaşların ağlama.

Çamşıhı ağzı, Çamşıhı, sivas’ arasında bulunan Divrik’e bağlı köydür. Buraya ait mahalli ağız olup, Malatya-Arguvan ile yakınlık arzeder.

ÖrnekLSivas-Yıldızeli)

Asrı gurbet harab etmiş köyümü

Bülbül gidip baykuş konmuş gel hele

Ben ağayım ben paşayım diyenler

Kapıları kilitlemişler gel hele

Gel hele de kömür gözlüm gel hele

Gel helede dudu dilim gel hele

KIRIK HAVA TÜRLERİNDE AĞIZ ÖRNEKLERİ

a) Acem(Azerbaycan) Azeri ağzı:

Azeri türkülerimizde kullanılan ağız özelliği, Doğu Oguzca(Kuzey ve Güney Azerbaycan lehçesi) olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ay gız adan amandır

Hoş bahışın yamandır

Dünen gece söz verdin balamü

Bu geceki tamamdır

Gaşın gözün, şirin sözün

Aldı yazıh canımı

Men sene heyran, sencana kurban

Ay hanım hanım, sen menim canım

Men seni alım, dağlara kaçım bu gece

b) Bar ağzı

Erzurum ve yöresi müzik ve oyun folklorunda bir tür adı da olan “bar” kelimesi, bar oynarken söylenen türkülerde ağız özelliği olarak da karşımıza çıkıyor.

c) Karadeniz ağzı

Karadeniz türküleri, özellikle söz unsurunun öne çıkmasıyla dikkat çekicidir.

Örnek:

Çayelinden öteye giderum yali yali

Giderum yali yali, giderum yali

d) Rumeli Ağzı

Rumeli ağzının hakim olduğu türkülerde, mısra aralarında “yar aman, bre gibi mısralara rastlanır. Yörede sıkca kullanılan sözcükler. Açan(madem), çaylemek(ağlamak), daylemek(sağlamak), erkes(herkes), hurmak (vurmak), macır(muhacir), uremeli(Rumeli), Sülman(Süleyman), oş(hoş)